Raszewski Kazimierz (1864–1941), generał broni WP. Ur. 29 II w Jasieniu koło Kościana, był synem Ignacego i Józefy z Koczorowskich, młodszym bratem Gustawa (zob.).
Od r. 1872 R. uczył się w Poznaniu najpierw w gimnazjum realnym, a następnie w Gimnazjum Św. Marii Magdaleny. Z powodu szykan ze strony nauczycieli Niemców umieszczony został w Pedagogium we Wleniu (Lähn) nad Bobrem (pow. Lwówek), a po półrocznym tam pobycie w gimnazjum w Bolesławiu (Bunzlau, obecnie Bolesławiec) na Dolnym Śląsku, które ukończył w r. 1884. W rok później – pomimo sprzeciwu rodziny – wstąpił do armii pruskiej, do 6 p. huzarów stacjonującego koło Prudnika (Neustadt). Po wielu latach (w napisanym przez siebie w r. 1921 życiorysie) tłumaczył swoją decyzję tym, że był przekonany, że «kiedyś w przyszłości Polska wyrwie się z ucisku niewoli i będzie potrzebowała fachowych oficerów». Po ukończeniu rocznej szkoły wojskowej w Nysie, 17 IX 1887 mianowany został podporucznikiem, po czym powrócił do pułku, w którym był dowódcą plutonu, a przejściowo szwadronu. W dn. 3 IX 1895 awansował na porucznika, W r. 1896 otrzymał przydział do 4 p. huzarów w Oławie koło Wrocławia. W r. 1901 został rotmistrzem, a 27 I 1913, jako dowódca szwadronu, majorem. W wojsku z powodu przyznawania się do polskości spotykał się – jak później pisał we Wspomnieniach – z przykrościami ze strony oficerów pruskich. Jesienią 1913 został przeniesiony do sztabu 16 p. huzarów w Szlezwiku. W tym dwudziestokilkuletnim okresie służby otrzymał solidne wykształcenie wojskowe: w r. 1890 był sześć miesięcy w szkole gimnastyki i fechtunku w Berlinie i trzy miesiące w szkole telegraficzej, następnie ukończył kurs strzelniczy w Szpandawie, a będąc już w Szlezwiku odkomenderowany został na kurs do szkoły jazdy w Hanowerze dla oficerów sztabowych i na kurs intendentów w Altonie pod Hamburgiem. Ukończył też kurs przygotowawczy do akademii wojskowej, do której go nie przyjęto ze względu na polskie pochodzenie.
Udział w wojnie światowej R. rozpoczął jako zastępca dowódcy 16 p. huzarów. Dn. 1 VIII 1914 pułk wyruszył do Akwizgranu, a następnie wkroczył do Belgii. Podczas walk w Belgii, 25 VIII t. r. R. został ranny. W połowie grudnia t. r. jego pułk przerzucono na front wschodni. Mianowany 24 XII t. r. dowódcą 16 p. huzarów, objął dowództwo z początkiem stycznia 1915 i brał udział najpierw w bitwie pod Sochaczewem, a następnie w kampanii mazurskiej, na Litwie i w Kurlandii; jesienią 1917 dowodził spieszoną brygadą strzelców konnych pod Dźwińskiem. Po awansie na podpułkownika (27 I 1918) powrócił w kwietniu t. r. na front francuski, gdzie był zastępcą dowódcy pułku piechoty i dowódcą samodzielnej brygady piechoty. Koniec wojny światowej i rewolucja niemiecka zastały R-ego w Lotaryngii. Odprowadziwszy powierzone oddziały do Badenii, przybył do likwidującego się garnizonu w Szlezwiku.
Na wiadomość o wybuchu powstania wielkopolskiego R. podał się do dymisji i w połowie stycznia 1919 dotarł do Poznania. Po dwutygodniowym wypoczynku u brata w Jasieniu zameldował się u głównodowodzącego sił zbrojnych w byłym zaborze pruskim gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. Przyjęty w stopniu pułkownika, otrzymał polecenie formowania 3 p. ułanów (później 17 p. ułanów) w Gnieźnie i objęcia dowództwa tegoż pułku. Pułkiem dowodził od 16 II do 20 III 1919. W dn. 20 III t. r. wyznaczony został na szefa (decernenta) Wydziału Wojskowego Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej (NRL); w swych Wspomnieniach napisał: «Byłem czymś w rodzaju ministra wojny na obszarze Wielkopolski». Na stanowisku decernenta miał liczne zatargi z gen. Dowborem-Muśnickim, głównie na tle osobistej rywalizacji i różnic nawyków wojskowych oraz braku ścisłego rozgraniczenia kompetencji. Dn. 1 IV t. r. dekretem NRL został mianowany generałem podporucznikiem (brygady). Jako szef Wydziału Wojskowego Komisariatu NRL zorganizował komórki wywiadowcze, których działalność była skierowana na Śląsk i Pomorze; cieszył się poważaniem konspiratorów przygotowujących I powstanie śląskie. Po niepowodzeniu tego powstania uczestniczył wspólnie z Wojciechem Korfantym i płk. Michałem Żymierskim w tajnej naradzie Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, odbytej w początku listopada 1919 w Sosnowcu na temat tworzenia za kordonem pułków złożonych z Górnoślązaków, i obiecywał dla nich pomoc kadrową i materialną z Wielkopolski. W związku z rozpoczętą likwidacją Komisariatu NRL przeszedł prowizorycznie z dn. 19 III 1919 na stanowisko generała do zleceń przy głównodowodzącym polskich sił zbrojnych w b. zaborze pruskim. Dn. 11 IX t. r. Naczelny Wódz WP Józef Piłsudski mianował R-ego dowódcą nie istniejącego jeszcze wówczas Okręgu Generalnego (OG) Pomorze, dla przygotowania sztabu do objęcia tej dzielnicy. Po sformowaniu sztabu Dowództwa OG Pomorze, został R. mianowany dowódcą 6 Dyw. Piechoty (DP) w Wilnie. Dn. 8 V 1920 otrzymał awans na generała porucznika (gen. dywizji). Pod jego dowództwem 2 VI t. r. sformowano z 6 DP i 17 DP Wielkopolskiej Grupę Operacyjną. Dokładnie w miesiąc później R. został dowódcą II Armii, która walczyła na froncie białoruskim i ukraińskim. Po odwrocie armii polskich ze wschodu R-emu przydzielono odcinek frontu w obronie Warszawy, pod Garwolinem, gdzie miał utworzyć nową armię. Dn. 10 VIII mianowano go dowódcą OG w Poznaniu, a w dwa dni później podporządkowano mu również czasowo dowództwo OG Pomorze w sprawach obrony granic na linii Wisły. W końcu 1920 r., z polecenia ministra spraw wojskowych gen. Kazimierza Sosnkowskiego, objął kierownictwo nad akcją wojskową obrony plebiscytu na Górnym Śląsku. Wiosną 1921, na rozkaz ministra gen. Sosnkowskiego, współdziałał przy organizowaniu III powstania śląskiego, wspierał środkami materialnymi i kadrami teren przyszłego powstania. Dn. 25 IX 1921 został dowódcą Okręgu Korpusu (OK) nr VII w Poznaniu.
Marszałek Piłsudski opiniując w r. 1922 generalicję polską pisał o R-m: «Jedyny u nas generał ze służby niemieckiej. Z dobrej szkoły niemieckiej wyniósł zdrową, prostą i rozsądną logikę żołnierską oraz energię dla trzymania w porządku wszystkich drobiazgów administracji i dyscypliny. Umysł i wykształcenie dobre w dziedzinie taktyki, zupełnie słabe w dziedzinie strategii, do której go w Niemczech nie przygotowano. Na komendanta armii niezdatny». Stanowisko dowódcy OK w Poznaniu zajmował do 4 IV 1925 i ze względu na wiek przeszedł w stan spoczynku; 28 V t. r. został awansowany na generała broni. Podczas zamachu stanu w maju 1926 R. wspólnie z generałami Dowborem-Muśnickim i Józefem Hallerem zamierzał tworzyć w Wielkopolsce armię ochotniczą.
Jeszcze przed odejściem ze służby czynnej R. rozpoczął działalność w ruchu monarchistycznym. Współorganizował w r. 1925 Organizację Monarchistyczną (OM) w Poznaniu, na której czele stanął Wacław Niemojowski, a R. został wiceprezesem Zarządu Głównego; w r. 1926 obrano go wicemarszałkiem (marszałkiem był W. Niemojowski) Rady Naczelnej Zjednoczenia Monarchistów Polskich, w którego skład weszła OM. Po odmowie zarejestrowania przez władze nowej organizacji, ponownie działał w OM, a następnie w Monarchistycznej Organizacji Wszechstanowej (powstałej w październiku 1927 z połączenia OM w Poznaniu z Monarchistyczną Organizacją Włościańską w Częstochowie), której został wiceprezesem. Z ramienia tej organizacji (lista nr 11) kandydował w r. 1928 do Sejmu RP; lista ta nie otrzymała żadnego mandatu. Po przejściu na emeryturę R. prezesował różnym stowarzyszeniom politycznym, wychowawczym, towarzyskim. Należał do pionierów komunikacji lotniczej w Polsce jako prezes rady nadzorczej spółki akcyjnej «AERO», powstałej w marcu 1925, która w maju t. r. uruchomiła połączenia lotnicze między Poznaniem a Warszawą, potem także między Poznaniem a Bydgoszczą. Przez 5 lat był prezesem oddziału poznańskiego Stowarzyszenia Oficerów w stanie spoczynku. Po częściowym zjednoczeniu środowiska byłych powstańców wielkopolskich R. został prezesem Zarządu Głównego Związku Powstańców Wielkopolskich (ZPW). W r. 1936 napisał wstęp do książki A. Reimersa o 16 p. huzarów holsztyńskich pt. „Husaren-Regiment Kaiser Franz Joseph von Österreich…” (Berlin 1937); znalazło się tu zdanie, że okres spędzony na czele tego pułku R. zalicza do najszczęśliwszych w życiu oraz życzenie, by pamięć pełnych chwały dni była bodźcem do najwyższych wysiłków w nowych odrodzonych Niemczech. Wypowiedzi te, podobnie jak i ogłoszone w r. 1938 Wspomnienia z własnych przeżyć do końca roku 1920 (P. [b. r. w.]), wywołały ostry atak prasy kombatanckiej, a w konsekwencji doprowadziły do usunięcia R-ego dn. 11 XII 1938 z szeregów ZPW.
W czasie drugiej wojny światowej R. był przez pewien czas więziony w Forcie VII w Poznaniu. Zmarł 14 I 1941 w Poznaniu; pochowany został tamże na cmentarzu Gorczyńskim. Był odznaczony m. in. Krzyżem Virtuti Militari 5 kl., Orderem Polonia Restituta 3 kl., Krzyżem Walecznych dwukrotnie, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi, francuską Legią Honorową 4 i 3 kl.
R. był żonaty od r. 1892 z Niemką Olgą Luchs (zm. po drugiej wojnie), córką właściciela ziemskiego na Śląsku; żona w czasie okupacji nie przyjęła narodowości niemieckiej. Z małżeństwa tego miał syna Lamberta (ur. 1893) i córkę Izabelę (1894–1917).
Fot. w: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, Raszewski K., Wspomnienia z własnych przeżyć do końca roku 1920, P. [b. r. w.]; – Enc. Wojsk., VII; Kryska-Karski T., Żurakowski S., Generałowie Polski Niepodległej, Londyn 1979; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; PSB (Niemojowski Wacław); Wpol. Słown. Biogr.; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, s. 221; Boniecki, XV 311; Uruski, XV 171–2 (błędne nazwisko matki: Kaczorowska); Żychliński, I 248; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928; – Bartyzel J., Kameloci królewscy. Monarchizm w Drugiej Rzeczypospolitej, „Tyg. Powsz.” 1983 nr 38; Brożek K., Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie, Kat. 1973; Cieplewicz M., Generałowie polscy w opinii J. Piłsudskiego, „Wojsk. Przegl. Hist.” 1966 nr 1 s. 326; Czubiński A., Wielkopolska i Pomorze wobec zamachu stanu w maju 1926, „Studia i Mater. do Dziej. Wpol.” T. 6: 1960 s. 169, 174; Czubiński A., Grot T., Miśkiewicz B., Powstanie Wielkopolskie, W. 1978 (na s. 27 błędna data zgonu R-ego); Demel C., Krawulski J., Rzepa K., Działalność Narodowego Stronnictwa Robotników i Narodowej Partii Pracy w Wielkopolsce w latach 1917–1937, W. 1980; Krasuski J., Stosunki polsko-niemieckie 1919–1925, P. 1962 s. 135; tenże, Stosunki polsko-niemieckie 1919–1932, Wyd. 2, P. 1975; Ludyga-Laskowski J., Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, W.-Wr. 1973; Powstanie Wielkopolskie 1918–1919. Artykuły i przyczynki, Pod red. B. Polaka, Kościan 1975 s. 219, 229; Powstanie Wielkopolskie 1918–1919, Pod red. Z. Grota, P. 1968; Rudnicki S., Działalność polityczna polskich konserwatystów 1918–1926, Wr. 1981; Ryżewski W., Trzecie powstanie śląskie 1921, W. 1977; Stawecki P., Polityka wojskowa Polski 1921–1926, W. 1981; Śruba J., O związkach powstania wielkopolskiego z powstaniami śląskimi, w: Wielkopolski Czyn Powstańczy, „Novum” 1971 nr 12 s. 223; Wasiutyński J., Zarys historii wojennej 17-go pułku ułanów gnieźnieńskich, W 1929 s. 4–5; Woszczyński B., Ministerstwo Spraw Wojskowych 1918–1921, W. 1972; Wrzosek M., Powstania śląskie 1919–1921, W. 1971; – Berbecki L., Pamiętniki, Kat. 1959; Dowbór-Muśnicki J., Moje wspomnienia, W. 1935; Wojskowe aspekty powstania wielkopolskiego 1918–1919. Wybór materiałów źródłowych, P. 1985; Zakrzewski Z., Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918–1939, P. 1985; Źródła do dziejów powstań śląskich, Wr. 1963–74 I cz. 1, II, III cz. 1; – „Biul. Polit.” R. 2: 1927 s. 553, 555, 557, 558, 559 (fot.), 562, 564, 566; „Czas” 1927 nr z 26 X; „Dzien. Pozn.” 1926 nr 115; „Powstaniec Wpol.” 1939 nr 5; „Pro Patria” 1926 nr z 22 II, 31 III, 17 VII, 15 VIII; „Zew Polski Zachodniej” 1935 nr 50, 1936 nr 1 (fragmenty wspomnień R-ego); – Arch. Państw. w P.: Akta Związku Powstańców Wielkopolskich, t. 71; B. Kórn.: rkp. II 197 (papiery rodzinne R-ego); CAW: Akta personalne R-ego, w tym własnoręcznie napisany życiorys; – W posiadaniu J. Pietrzaka w Ostrowie Wpol.: Listy od gen. Kazimierza Glabisza z Londynu (3 I 1974) i Stefana Stablewskiego z Kr. (17 III 1982) oraz rkp. B. Szembeka pt. „Ze wspomnień”.
Piotr Stawecki